3 473
Татарларда аяк киеме тарихы буенча кыскача мәгълүмат.
Идел-Урал татарларының традицион аяк киеме турында сөйләгәндә, күн аяк киеме инде Болгар заманында ук гадәти кулланышта икәнен әйтеп китергә кирәк. Мәсәлән, Казан кремлендә һәм Болгарда казыну эшләре барганда еш кына күн аяк киеме өзекләре, яисә күн мозаикалар табыла. Күн аяк киеме бөтен халык катламнарында булуга да карамастан, ул күбрәк шәһәр җирлеге яки бәйрәм аяк киеме.
Ир-ат аяк киеме бөтенләй бизәлмәгән дип әйтергә була. Ир-ат аяк киеменең үкчәсен бизәүне аларның элекке вариантларында күрергә мөмкин. Әлбәттә бизәү хатын-кыз читекләре өчен үзенчәлеклерәк булган, каюлы читек. Аларның бөтен җирен күн мозаикалы бизәк белән бизәгәннәр.
Күн аяк киеме нигездә башмак сыман аяк киеме. Нинди аяк киеме соң ул? Ул ике аерым өлештән тегелгән аяк киеме. Ягъни табан аерым, өске өлеш аерым.
Йомшак аслы өй читекләре ир-атлар өчен дә характерлы булган. Аякларны тәхарәтләү кирәк булмаганга күрә, ул бик уңайлы булган, чөнки алар чиста, үзенчәлекле күн оекбашлар кигән дип әйтсәк була. Урамда да андый юка, күн читекләрдә йөргәннәр, әмма өстеннән чабата, яисә кәвеш киеп. Чабата авыл җирлеге өчен характерлы булган аяк киеме. Ягъни курыстан ясалган аяк киеме авылларда күбрәк кулланылган. Чөнки ул уңайлы һәм җылы.
Шулай ук киез күн дә кигәннәр, киез итекләр. Мәсәлән, безнең Кукмара итекләре хәзер дә сакланып калган. Бу җитештерүнең тирән тамырлары һәм традицияләре бар. XIX гасыр ахыры – XX гасырларда киез итекләрне Казан губернасында гына түгел, бөтен Рәсәй буенча таралган ярминкәләрдә сатып алганнар. Кукмараның традицион бизәкләре булып кызыл киезле ак итекләр тора.
Шулай ук хатын-кызларның башмаклары, түфлиләре үзенчәлекле формага ия булганын әйтеп китергә кирәк. Ягъни алгы өлеш аерым, арткы өлеш аерым тегелгән. Ягъни алар урта өлештә йомылалар.
Хатын-кызларның башмакларының иң традицион формасы булып бераз озынайтылган, өскә каратылган аяк башы тора. Ул үкчәсез дә, яисә тәбәнәк үкчәле дә булырга мөмкин, 3-4смдан артык түгел, чәркә формасында. Бу инде XIX гасыр ахырындагы модага хөрмәт буларак карала.
Рассказывая о традиционной обуви Волго-Уральских татар, необходимо заметить, что кожаная обувь была в обиходе еще с Булгарских времен. Так, например, проводя раскопки в Казанском кремле, в Булгаре зачастую находятся как фрагменты кожаной обуви, так и кожаные мозаики. Кожаная обувь это все-таки, несмотря на то, что она присутствовала практически у всех слоев населения, это обувь больше городской среды, либо праздничная обувь.
Мужская обувь практически не украшалась. Украшение пятки мужской обуви можно извлечить в более ранних вариантах мужской кожаной обуви. Конечно же, украшение было характерно более для женских сапожек, “каюлы читек”. Которые украшались активно, практически по всему периметру кожаным мозаичным узором.
Сама кожаная обувь – это была башмаковидная обувь. Что же такое башмаковидная обувь? Это обувь, которая сшивается из двух отдельных частей, то есть, отдельно подошва, и отдельно верхняя часть.
Домашние кожаные сапоги с мягким низом были характерны и так же для многих мужчин. Это было очень удобно с тем, что необязательно было постоянно совершать омовения ног, так как они были чистые, так скажем, в своеобразных кожаных носках. На улице в таких тонких кожаных сапожках могли так же ходить, но поверх надевая чабата, либо калуши, “кэвеш”. Чабата – это обувь скорее более характерная для сельского населения. То есть, лыковая обувь была больше в обиходе в селе. Так как она была удобная, практичная, теплая.
Так же носили и кожу из войлока. Это войлочные валенки. Так, например, сегодня сохранились наши Кукморские валенки. Это изготовление кожаной обуви имеет глубокие корни и традиции. В конце XIX-XX века войлочные валенки покупали на разных ярмарках, которые были не только в Казанской губернии, но так же по всей России. Традиционные Кукморские узоры – это белые валенки с красным войлочным узором. К тому же необходимо заметить, что женские башмачки, туфельки имели своеобразную форму. То есть, отдельно сшивался передник и задник этой обуви. То есть, они как бы смыкались в центральной части.
Самая наиболее традиционная форма женской обуви, женских башмачков – это чуть удлиненный, загнутый к верху носок. Туфелька могла быть как без каблучка, либо невысокий каблучок, это уже скорее всего дань моде в конце XIX века, не более 3-4см, в форме рюмочки.
